ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ:ΤΑ ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΛΗ ΠΑΣΑ

ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΑ ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΛΗ ΠΑΣΑ ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

 

Το Όθωμανικόν κράτος, το οποίον εφθασεν εις το απόγαιον της ακμής και δυνάμεως του κατά το πρώτον ήμισυ του 16 αιώνος, μολονότι τότε εθαυ­ μάσθη υπό πολλών Ευρωπαίων δια την οργάνωσίν του και εθεωρήθη η χώρα των ίσων ευκαιριών και της ελευθέρας σταδιοδρομίας, ως και της μεγίστης θρησκευτικής ανοχής, καθ’ ην εποχήν εις την Εύρώπην ήρχιζον οι θρησκευτικοί πόλεμοι, ουσιαστικώς ήτο κράτος μεσαιωνικόν, το τελευ­ ταίον μεσαιωνικόν κράτος του μεσογειακού κόσμου, ενώ ή Δύσις από μα­ κρού είχεν εξέλθει από τον Μεσαίωνα. Έτι δέ τούτο από του δευτέρου ημί­ σεος του αιώνος — συμβατικώς λαμβανομένου του έτους θανάτου του Σου­ λεϊμάν του Α’, 1566, ως έτους τομής — εισήλθε βραδέως μέν, αλλά σταθε­ ρώς εις μακράν περίοδον παρακμής, της οποίας τα σπέρματα δύνανται να αναζητηθούν εις προτέραν εποχήν. Κατά την νέαν περίοδον ποικίλα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα ως η ύποτίμησις του νομίσματος, η αύξησις των κρατικών εξόδων, αί κα­ ταχρήσεις των κρατικών οργάνων, ή αστυφιλία, αι επαναστάσεις των χω­ ρικών, η ληστεία επηρέασαν δυσμενώς την πορείαν του κράτους, ενώ ή παρακμή του πνευματικού κόσμου της πρωτευούσης, εμμένοντος εις την στείραν θεραπείαν των θεολογικών επιστημών, και το κενόν περιεχομένου αίσθημα υπεροχής έναντι του δυτικού κόσμου, έκράτησαν κατά μέγα μέρος τους Τούρκους μακράν των εξελίξεων της Δύσεως Χ . Ιδιαιτέρας σημασίας σύμπτωμα παρακμής ύπήρξεν ή έξασθένησις κατά την περίοδον ταύτην της απολύτου εξουσίας του σουλτάνου. από των πρώτων δεκαετηρίδων του 17 αιώνος και μετέπειτα οι περισσότεροι σουλτάνοι έδείκνυον μειω­ μένον ενδιαφέρον δια τας κρατικάς υποθέσεις και ανικανότητα να χειρι­ σθούν ταύτας 2 , με συνέπειαν ή εξουσία να περιέρχεται εις διαγκωνιζομένους 1. Επί της παρακμής του Οθωμανικού κράτους ιδέ Α. Β ο m b a e i, L’ Impero Ottomano έν : Nuove Questioni di Storia Moderna, τ. 1, Milano 1966, σ. 575 κ. έ., ένθα και ή σχετική βιβλιογραφία. 2. Ο Μεχμέτ ό Γ’ (1595 – 1603) υπήρξεν ό πρώτος σουλτάνος, ο όποιος εστέρησε τους υιούς του της πείρας την οποίαν απέκτων δια της διοικήσεως επαρ­ χιών, κρατών τούτους εις την αύλήν έξ ελλείψεως εμπιστοσύνης- από του 1603 ητόνησεν ο νόμος ο ισχύσας από του Μωάμεθ του Β’ (1451 – 1481) της αδελφοκτονίας Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 136 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου ισχυρούς η ευνοουμένους παράγοντας δύο τάξεων, της θρησκευτικής των ούλεμάδων και της στρατιωτικής (askerï), και εις γυναίκας ή αξιωμα­ τούχους του χαρεμίου. οι ανώτατοι λειτουργοί του κράτους δεν προήρχον­ το πλέον, ως παλαιότερον, εκ του παιδομαζώματος (devsirme), θεσμού τείνοντος να εκφυλισθή, αλλά κατά κανόνα από πρόσωπα ανήκοντα εις μιαν κλειστήν τάξιν, τα όποια και μόνα εξελθόντα από τας σχολάς του σε­ ραγίου ήδύναντο να καταλάβουν υψηλάς θέσεις3 . Αλλ’ εκτός των ανωτέρω εκ των πλέον χαρακτηριστικών συμπτωμάτων της παρακμής του Οθωμανικού κράτους υπήρξαν και αί βαθείαι μεταβολαί αί επελθούσαι εις το καθεστώς της εγγείου κτήσεως. Κατά την νέαν περίο­ δον παρατηρείται αλλαγή μεν εις τάς μεθόδους εκμεταλλεύσεως των δημο­ σίων κτημάτων, αύξησις δε, εις βάρος των δημοσίων γαιών, των βακου­ φικών και ιδιωτικών. Εις την μεταβολήν περί τας μεθόδους εκμεταλλεύσεως των δημοσίων — σουλτανικών και τιμαριωτικών—γαιών συνέβαλε και το συνεχώς αυξανό­ μενον έλλειμμα του κρατικού προύπολογισμού, το οποίον 6.600.000 άσπρα το 1564 (έσοδα 183.000.000, έξοδα 189.600.000), το 1650 άνήλθεν εις 154.300. 000 άσπρα (έσοδα 532.900.000, έξοδα 687.200.000) 4 . Αν και η μεγάλη δια­ φορά οφείλεται εις την μεσολαβήσασαν υποτίμησιν του νομίσματος, οι αριθμοί είναι λίαν εύγλωττοι δια να δείξουν ότι η έπίπτωσις του ελλείμμα­ τος ήτο άσυγκρίτως μεγαλυτέρα της προκαλούμενης εκ της υποτιμήσεως του νομίσματος. την τοιαύτην ελλειψιν πόρων, ενώ ή πολυτελής ζωή αυλής και αξιω­ ματούχων απήτει κολοσσιαίας δαπάνας, το κράτος ως επί το πολύ επεδίω­ ξε να καλύψη δια της εισπράξεως όσον το δυνατόν μεγαλυτέρων εγγείων προσόδων. Ό επί Σουλεϊμάν του Α’ μέγας βεζίρης Ρουστέμ πασάς δια να αύξηση τας προσόδους του σουλτανικού θησαυροφυλακίου εχρησιμοποίησεν ευ­ ρέως την κατ’ άποκοπήν κατόπιν πλειστηριασμού εκμίσθωσιν της δεκάτης άμα τη ανόδω εις τον θρόνον του νέου σουλτάνου και αντικατεστάθη δια της απομονώσεως των αδελφών του βασιλεύοντος σουλτάνου εις ιδιαίτερα διαμερί­ σματα (εις τα «καφάσια»· qafes). Το δε 1617 εισήχθη ή αρχή να ανέρχεται επί του θρόνου ο πρεσβύτερος έκ του οίκου του Οσμάν, ώστε εκτός δύο περιπτώσεων τους σουλτάνους δεν διεδέχοντο πλέον οι υιοί, αλλά οι αδελφοί αύτων Bombaci , ενθ’ αν., σ. 576 – 577. 3. L. F e k e t e, 11 sistema dei possedimenti nell’ Ungheria sottomessa ai Turchi, «Annali dell’ Istituto Universitario Orientale di Napoli» nuova serie 1 (1940) 110- 111. 4. B. Lewis , Ottoman Observers of Ottoman Decline, εν : Islamic Studies, 1 (1962) 81. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια του Βελή πασά υιού του Αλή πασά 137 των προϊόντων των σουλτανικών γαιών. Ή τοιαύτη δι’ εν έτος έκμίσθωσις ώνομάζετο μουκατάς (muqâta’a). Νέοι προς εκμίσθωσιν μουκατάδες προέ­ κυψαν ένεκα της παρακμής από του 17 αιώνος του τιμαριωτικού συστή­ ματος. Aι πρόσοδοι πολλών άλλοτε τιμαριωτικών γαιών διωχετεύοντο πλέον και αύται εις το σουλτανικόν θησαυροφυλάκιον. από δέ του τέλους του 17 αιώνος καθιερώθη και το σύστημα των μαλικιανέδων (mâlikâne), ήτοι της εκμισθώσεως κατόπιν πλειστηριασμού εις τον πλειοδοτούντα ισοβίως του δικαιώματος να είσπράττη την δεκάτην σουλτανικών ή άλλοτε τιμαριωτικών γαιών. Ο ισόβιος μισθωτής του μαλικιανέ ωνομάζετο μαλι­ κιανέ σαϊπής (mâlikâne sâhibi)5 . Καίτοι όμως ο κρατικός προύπολογισμός είχεν ανάγκην των έκ των δημοσίων γαιών προσόδων, κατά την περίοδον της παρακμής αύται εμειώ­ θησαν. Ενώ το 1527/8 51% των γαιών είναι σουλτανικαί, 37% χάσια και τιμάρια και μόλις 12% τα βακούφια και αι ιδιωτικαί γαίαι, από της δευτέ­ ρας περιόδου όμως της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Α’ (μετά το 1540) τα ποσοστά ήρχισαν διαφοροποιούμενα. Μολονότι δεν διαθέτομεν ακριβή στοιχεία δια τους επόμενους αιώνας, γνωρίζομεν έν τούτοις, ότι κατ’ αυ­ τούς μεγάλως ηύξήθησαν αϊ βακουφικαί και ίδιωτικαί γαίαι εις βάρος των δημοσίων, ήτοι σουλτανικών και τιμαρίων. Ό προμνημονευθείς μέγας βεζίρης Ρουστέμ πασάς πολλάς προσωπι­ κός του γαίας μετέτρεψεν εις βακούφια. εις το εξής οι σουλτάνοι πολλάς ιδίας αυτών γαίας, έν αντιθέσει προς τους πρώτους σουλτάνους, οι όποιοι ώριζον να περιέρχωνται μετά τον θάνατον των εις το δημόσιον, μετέτρε- πον εις βακούφια με συνέπειαν την μείωσιν των κρατικών εσόδων ‘. Κατά την μακράν περίοδον της παρακμής συν τω χρόνω και περισσό­ τερον αι ιδιωτικαί γαίαι ηυξήθησαν εις βάρος των δημοσίων και δή των εξ αυτών τιμαριωτικών. Αί ίδιωτικαί γαίαι η πλήρους κυριότητος η κληρονομικαί η μούλκια (mülk) διεκρίνοντο εις δύο βασικάς κατηγορίας : α) Τας δεκατιζομένας (arz-i ugrïye)· ούτως ώνομάζοντο αι παραχωρούμεναι υπό του σουλτάνου γαίαι κατά την κατάκτησιν χώρας τινός ή και μετέπειτα εις μουσουλμάνους πολεμιστάς και ευνοουμένους αύτου ή αί έπικυρούμεναι εις εξισλαμιζο­ μένους. Μόνη ύποχρέωσις των κυρίων των γαιών τούτων ήτο ή καταβολή της δεκάτης ( c üsr ή ‘üsür), ήτοι του εγγείου φόρου 10% επί του ακαθαρίστου 5. I. Γ. Γιαννόπουλου , H διοικητική oργάνωσις της Στερεάς Ελλάδος κατά την Τουρκοκρατίαν, έν Αθήναις 1971, σ. 58. 6. Ö. L. Β a r k a n, H. 933 – 934 (M. 1527 – 1528) Mali yilina ait bir bütçe örnegi, «Istanbul Üniversitesi Iktisat Fakültesi Mecmuasi» 15/1 – 4 (1953 – 1954) 272-3 . 7. Γιαννοπούλου , ενθ’ αν.,σ.58. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 138 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου εισοδήματος των προϊόντων της γής, και β) τάς φορολογουμένας (arz – i harâgïye), ήτοι γαίας επικυρουμένας υπό του σουλτάνου εις άνευ αντιστά­ σεως ή συνεπεία συνθηκολογήσεως ύποτασσομένους χριστιανούς. οι κύ­ ριοι γαιών της κατηγορίας ταύτης κατέβαλλον μεγαλύτερους φόρους ή της προηγουμένης 8 . Αι ιδιωτικαί γαίαι ήσαν τελεία και απεριόριστος ιδιοκτησία των κυ­ ρίων των δυναμένων να πωλήσουν, δωρήσουν, κληρονομήσουν και αφιε­ ρώσουν αυτάς άνευ τινός περιορισμού. Αι παραχωρούμενοι υπό του κατα- κτητού εις ιδιώτας ωνομάζοντο και τσιφλίκια (ëiftlik). Τα τσιφλίκια ταύτα ήσαν νόμιμα και — με την εξαίρεσιν περιοχών με πυκνόν μουσουλμανικόν πληθυσμόν — ελάχιστα. Κατά τους αιώνας όμως της παρακμής εδημιουρ­ γήθησαν νέα πολυάριθμα τσιφλίκια εις βάρος τιμαριωτικών γαιών ένεκα εκφυλισμού της τιμαριωτικής τάξεως. Εκτός εκείνων δε τα όποια προέ­ κυψαν δια της υπό του κράτους παρασχεθείσης δυνατότητος εις ιδιώτας να αγοράζουν κενάς τιμαριωτικός γαίας δια της εφ’ άπαξ καταβολής των προσόδων μιας δεκαετίας 9 , τα αλλά έδημιουργήθησαν παρανόμως : Μετά την περίοδον των κατακτήσεων και την μείωσιν της σημασίας του ιππικού ζαΐμαι (zä’im) και τιμαριωται (tïmârgï), οι όποιοι συνεκρότουν τούτο, επε­ ζήτουν την ευκαιρίαν να καταστήσουν τα ζιαμέτια και τιμάρια των κληρο­ νομικά και συγκεντρώσουν εύρυτέρας δικαιοδοσίας εις την έκμετάλλευσιν του ραγιά (re’äyä). Tο πρόσωπον το διεκδικούν την κυριότητα επί τοιούτου είδους τσιφλικιού εκαλείτο ciftlik sähibi (κύριος, κάτοχος τσιφλικιού, τσιφλικάς) και οι εγκατεστημένοι εις αυτά cifciye(ζευγίται, δουλοπάροικοι). Εις την περίπτωσιν ταύτην οι τελευταίοι εχανον το δικαίωμα της επικρα­ πίας της γης και το δικαίωμα διεκδικήσεως μέρους της παραγωγής των. Από τον καλλιεργητήν ραγιαν αφηρέθη το εγγραφον (tapu), δια του οποί­ ου παρεχωρεΐτο εις αυτόν ή επικαρπία της ύπ’ αύτού καλλιεργούμενης γής, και το όποιον ελάμβανεν, ότε ή γη ήτο τιμαριωτική. υπό το καθεστώς των τιμαρίων ή σχέσις σπαχή (ζαίμη και τιμαριώτου) και ραγιά ήτο σχέσις δημοσίου δικαίου πλήρως ρυθμιζόμενη υπό του νόμου καθορίζοντος αμοι­ βαία δικαιώματα και υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένου και του κληρο­ νομικού δικαιώματος του ραγιά να έχη την επικαρπίαν της γής, εάν ειργά­ ζετο ταύτην. Αντιθέτως υπό το νέον καθεστώς των τσιφλικιών ή σχέσις ciftlik sähibi και cifcye ήτο σχέσις ιδιωτική, εν είδος εκμισθώσεως, ή οποία όμως δεν άπέρρεεν από ελευθέραν εκλογήν, αλλά μάλλον άπετέλει κατάστασιν 8. Muradj a d’Ohsson , .Tableau général de l’ Empire Othoman, τ. 7, Paris 1824, σ. 233 – 4. Πρβλ. Δ. Τ σ ο π ο τ ο ύ, Γή και γεωργοί της Θεσσα­ λίας κατά την Τουρκοκρατίαν, έν Βόλω 1912, σ. 73-4. Γιαννόπουλου , ενθ* αν., σ. 53. 9. Bombaci , ενθ’ αν., σ. 578. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια τον Βελή πασά υιού του Αλή πασά 139 , υπό την οποίαν ό γαιοκτήμων είχε την δύναμιν εις χείρας του, ενώ οι χωρικοί εύρίσκοντο εις μειονεκτικήν, άπελπιστικήν θέσιν στερούμενοι προστασίας. Ό σχηματισμός των τσιφλικιών και ή σύστασίς των ουδέποτε ειχον ρυθμισθή νομικώς, άλλ’ ήσαν ανεκτά υπό του κράτους εις τοιαυτην εκτασιν, ώστε κατά τον 18 και 19 αιώνα αντικατέστησαν εν πολλοίς τα ζια­ μέτια και τα τιμάρια και απετέλεσαν την νέαν μορφήν του τουρκικού φεου­ δαλισμού 10 . Και υπό το καθεστώς των τιμαρίων ή θέσις του καλλιεργητού ραγιά ήτο λίαν επαχθής. Έτι όμως επαχθεστέρα κατέστη υπό το καθεστώς των τσιφλικιών. Οι χωρικοί εφερον βαρέως, άφ’ ενός μεν την σταθεράν εμμονήν του diftlik sàhibi να διεκδική την γήν ως πλήρη κληρονομικήν ιδιοκτησίαν, την οποίαν ήδύνατο ελευθέρως να διαθέτη ως έχων την δύναμιν να εκ­ διώκη αυτούς, οσάκις ηρνούντο να δεχθούν τους όρους εκμισθώσεως, άφ’ ε­ τέρου δε το ότι το απαιτούμενον υπό του cïftlik sänibi μίσθωμα ήτο πολύ ύψηλότερον του ποσού του καταβαλλομένου εις τον σπαχήν, ανερχόμενον συνήθως εις το τέταρτον ή και το δεύτερον του ακαθαρίστου εισοδήματος. Ούτως ό σχηματισμός των τσιφλικιών εσήμαινε δια τον ραγιάν μείωσιν της πολιτικής και κοινωνικής θέσεως του, μεγαλυτέραν εκμεταλλευσιν αύτού και ήλαττωμένην οίκονομικήν άσφάλειαν.11 Ένεκα των ανωτέρω σημειωθεισών εξελίξεων περί την εκμεταλλευσιν των δημοσίων προσόδων, τας βαθείας μεταβολάς του τουρκικού φεουδαλι­ σμού και την έξασθένησιν της κεντρικής εξουσίας κατά τους αιώνας της παρακμής, έσχηματίσθη βαθμηδόν μία νέα τάξις Τούρκων τοπικών παρα­ γόντων, άποτελέσασα νέαν ίσχυράν έπιτόπιον άριστοκρατίαν της γης, ή οποία παρενεβάλλετο μεταξύ κράτους και λαού. Άνδρες της τάξεως ταύ­ της εκλεγόμενοι κατά τόπους υπό του συνόλου της τάξεως και διοριζόμενοι δια φιρμανίου υπό της Πύλης δια να εκπροσωπούν ταύτην ενώπιον των άρ­ χων, ονομαζόμενοι εις τάς βαλκανικάς χώρας αγιάνηδες (a’yân), απέκτησαν ίσχύν εις την διοίκησιν των περιφερειών όλων των βαθμίδων. Εις τινας μά­ λιστα περιοχάς ίσχυραί οίκογένειαι, κατέστησαν το αξίωμα κληρονομι- κόν. οι διοικηταί των περιφερειών ήσαν κατ’ ούσίαν ανίσχυροι άνευ της συνεργασίας των και ουδεμία άπόφασις πολιτικής και οικονομικής σημασίας ελαμβάνετο άνευ της συγκαταθέσεώς των. Μερικοί αγιάνηδες μάλιστα επε­ τύγχανον να περιορίζουν εις το ελάχιστον την έξουσίαν των διοικητών και να άντιτάσσωνται εις ενεργείας αυτών μη εξυπηρετούσας τα συμφέροντα των η έτι πλέον να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τα διοικητικά αξιώματα και να 10. J ο z ο Tomasevich , Peasants, Politics, and [Economic Change in Yugoslavia, California 1955, σ. 33 – 4, 11. Αυτόθι, Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 140 Ιωάννου Γ. Γιαννoπούλου ιδρύουν πραγματικός επαρχιακάς δυναστείας. ως διοικηταί δε εγιαλετίων η πασαλικίων επέτυχον να αποκτήσουν αύτονομίαν και να μεταβάλουν τάς υπ’ αυτών έλεγχομένας περιοχάς εις κράτος εν κράτει. Η κυβέρνησις του Οθωμανικού κράτους ανίσχυρος να αντιμετώπιση οξύτατα κατά τό­ πους ζητήματα και αναστατώσεις ηναγκάζετο να καταφυγή εις πρόσωπα ισχυρά της τάξεως ταύτης ή εν πάση περιπτώσει εις άνδρας ικανούς να θεραπεύσουν τοπικάς άνάγκας12 . Ουσιαστικώς όμως διά της δυνάμεως και του πλούτου, τον οποίον απέκτων, ο έλεγχος των περιοχών διέφευγεν από τάς χείρας της κεντρικής εξουσίας με συνέπειαν περί τα τέλη του 18 αιώνος και τάς αρχάς του 19 να εμφανισθούν μεγάλοι μόνιμοι επαρχιακοί διοικηταί, ως — διά να περιορισθώμεν εις την Βαλκανικήν — οι Busatlï εις Σκόδραν, ό Πασβάνογλου εις Βιδίνιον, ο Ισμαήλ εις τας Σέρρας και ο ισχυρότερος πάντων Αλή πασάς των Ιωαννίνων13 . Ούτος, άφ’ ότου έγένετο πασάς διοικητής του σαντζακίου των Τρικά­ λων το 1786, ντερβεντάτ ναζηρί (derbendat näzirr επόπτης των δερβενιών)14 το 1787 και διοικητής του σαντζακίου Ιωαννίνων το αυτό έτος 15 , κατώρθω­ σε μέχρι της εξοντώσεώς του υπό της Πύλης διά του πολέμου τον Ιανουά­ ριον του 1822 να ελέγξη το μεγαλύτερον νοτίως και δυτικώς της Μακεδο­ νίας μέρος της βαλκανικής χερσονήσου. Το «κράτος» του επεξέτεινε διά της μισθώσεως των προσόδων διαφόρων περιφερειών, διά του προσεταιρι­ σμού τοπικών παραγόντων, χριστιανών και μουσουλμάνων, κολακεύων, έκβιάζων και τρομοκρατών αυτούς, δια των δερβεναγάδων ως επόπτης των δερβενιών,18 διά του διορισμού των υιών του ως διοικητών σαντζακίων, ασκών ολην την έπιρροήν του προς τούτο εις Κωνσταντινούπολιν, ή δι’ άλλων εμπίστων του προσώπων εις μικροτέρας σημασίας θέσεις. Ούτω κατά το 35αετές διάστημα της αρχής του επέτυχε εργαζόμενος με υπο­ μονήν, να κυριάρχηση, μονιμώτερον ή δι’ ολίγα ετη, επί των σαντζακίων 12. Γιαννόπουλου , ενθ’ αν., σ. 59. 13. Δ. Ν. Σ κ ι ώ τ η, Από ληστής πασάς, Πρώτα βήματα στην άνοδο του Αλή πασά των Γιαννίνων (1750 – 1784), «Θησαυρίσματα» 6 (1969) 258 – 9. 14. Άλλως derbendler bashbughir περί της εποπτείας των δερβενιών έν γένει ΐδέ G. Ο r h ο n 1 u, Osmanli Imparatorlugunda Derbend Teskilâti, Istanbul 1967, σ. 129 κ.έ. 15. Τάς χρονολογίας άκολουθοοντες τον Σ κ ι ώ τ η ν, ενθ’ αν., σ. 289. εις τα δύο πρώτα αξιώματα ανεβιβάσθη ύπο της Πύλης με την ελπίδα να θέση τέρμα εις την δνεκα των συχνών επιδρομών επικρατούσαν ανα τον χώρον εκείνον ανα­ στάτωσιν ίδε Ε μ μ. Πρωτοψάλτη , Η επαναστατική κίνησις των Ελλή­ νων κατά τον β’ ρωσοτουρκικον πόλεμον, «Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας» 14 (1960) 39 κ.έ. 16. Πρωτοψάλτη , ενθ’ αν., σ. 42. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια τον Βελή πασά υιού του Αλή πάσα 141 των Ιωαννίνων, Τρικάλων, Αύλώνος, Κάρλελι, Ναυπάκτου, Ευρίπου17 και Μορέως,18σχηματίσας εν ισχυρόν ήμιανεξάρτητον «κράτος». την δύναμίν του μεγάλως ενίσχυσε δια της συγκεντρώσεως τεραστίου πλούτου. Ή κυριωτέρα έπιχείρησις την οποίαν ανέλαβεν ήτο ή αγορά και ή εκμετάλλευσις τόσων γαιών, όσων ουδείς, ϊσως, μέχρι της εποχής εκείνης öiftlik sähibi έγένετο κύριος εις την Βαλκανικήν. Εις την απόκτησιν υπ’ αυ­ τού και των υιών του μεγάλου αριθμού τσιφλικιών συνέβαλον ποικίλοι πα­ ράγοντες. Ούτοι, ή οι κυριώτεροι τουλάχιστον εξ αυτών, θα ήδυναντο να συνοψισθούν ως ακολούθως : ως λέγει ο Δ. Τσοποτός, «κατ’ εκείνην την εποχήν της ελλείψεως κεφαλαίων μετρητών και τραπεζών, της οικονομικής καταπτώσεως πλείστων μοιρολατρών και εν αργία διαβιούντων μπέηδων της Θεσσαλίας, ή αγορά τσιφλικιών ή μικρών γεωργικών κεφαλοχωρίων, των οποίων οι κάτοικοι ανηρπάγησαν ύπο της πανώλους ή κατεβλήθησαν ύπο δυσβάστακτων χρεών, τόκων και σιτοδειών, εις ουδένα άλλον ήτο ευ­ κολότερα ή εις τον Αλή πασαν διαθέτοντα κολοσσιαίους δια την έποχήν του χρηματικούς πόρους»19 . Έξ άλλου κατά τα τέλη του 18 αιώνος και τας αρχάς του 19 επεκράτει ή τάσις πλούσιοι άλλοτε γαιοκτήμονες να εκποιούν τάς περιουσίας των δια την μειωμένην απόδοσιν αυτών και την ελλειψιν ασφαλείας εις την περιοχήν των και να εγκαθίστανται εις Κωνσταντινού­ πολιν ή εις αλλά μεγάλα αστικά κέντρα. Η μειωμένη παραγωγή ωφείλετο εις την ελλειψιν εργατικών χειρών και εις καταστροφάς της παραγωγής ένεκα αντίξοων καιρικών συνθηκών και ληστρικών επιδρομών. Δια την σπάνιν δε και χρήματος και αγοραστών ο Αλή πασάς και οι υιοί του επω­ φελούντο της ευκαιρίας να αγοράζουν μεγάλας εκτάσεις γαιών εις χαμηλάς τιμάς. Εις ετι χαμηλότερος, εξευτελιστικός κυριολεκτικώς ειπείν, των συνήθων χαμηλών τιμών ηγόραζον δια των πάσης φύσεως εκβιάσεων, εις τάς οποίας ούδενός άλλου ισχυρού ανδρός του Οθωμανικού κράτους υπε­ λείποντο, και παρ’ ιδιοκτητών, οι όποιοι δεν επεθύμουν να πωλήσουν τας περιουσίας των. Έκ περισσοτέρων ιστορικών μαρτυριών, αί οποίαι θα ηδύναντο να παρατεθούν περί τας χρησιμοποιούμενος υπό των αδίστακτων τούτων πασάδων μεθόδους, σημειούμεν ενταύθα την του ηγουμένου της μονής Όλυμπιωτίσσης Ελάσσονος του 1813 δια τον υίον του Αλή Βελή πασαν διοικητήν τότε του σαντζακίου Τρικάλων, «όστις κατεγίνετο εις το να αρπάζη τα χωρία με τρόπους απειλητικούς, κολακευτικούς, βιαστικούς και με διαφόρων λογιών αιτιολογιών προδοσίας να τα παίρνη και να τα 17. Έκ του σαντζακίου Ευρίπου εις το «κράτος» του Αλή πασά δεν συμπερι­ λήφθησαν αί καζάδες Αθηνών, Θηβών, Ευρίπου και Καρύστου. 18. Το σαντζάκιον του Μορέως μόνον καθ’ α έτη ήτο πασάς διοικητής αυτού ο υιός του Βελής (1807 – 1812). 19. Τ σ ο π ο τ ο ύ, ενθ άν., σ. 207. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 142 Ίωάννου Γ. Γιαννόπούλου κάμη εδικά του κτήματα».20 αλλά τον αριθμόν των τσιφλικιών των ο Αλής και οι υιοί του ηύξησαν ου μόνον δι’ εκβιάσεων ισχυρών κυρίως μπέηδων, αλλά και αγοράζοντες εις χαμηλάς τιμάς γαίας, αι οποίαι είτε εκ δημεύσεων (emläk) ή εξ ακληρίας (mahlül) είχον περιέλθει εις το οθωμανικόν δημό­ σιον 21 . Έν τούτοις, αξίζει να σημειωθή ότι ούτοι παρεχώρουν εις τους γεωργούς περισσοτέρας ευκολίας ή οι μπέηδες της Λαρίσης και τούτο, βεβαίως, δια να προσελκύουν καλλιεργητάς, τους οποίους ή έλλειψις ασφα­ λείας ένεκα ληστρικών επιδρομών, δικαιοσύνης εκ μέρους των ισχυρών, ως και κεφαλαίων και πίστεως, εφερεν εις δεινήν οικονομικήν θέσιν και εξαθλίωσιν.22 Τα τσιφλίκια του Αλή πασά και των υιών του, τα αποκτηθέντα δια των ανωτέρω εκτεθεισών μεθόδων, ως συνάγεται εκ του σημειώματος του λογίου Χ. Φιλητά, το όποιον εδημοσίευσεν ο Αραβαντινός,13 ανήρχοντο εις 935 24 . Εις τούτο όμως αναφέρονται μόνον τα ονόματα των τσιφλικιών, χωρίς να προσδιορίζονται ούτε ή εκτασις αυτών, ούτε τα εξ αυτών εισοδή­ ματα. Επίσης τα τσιφλίκια ταύτα αποδίδονται γενικώς και αορίστως εις τον Αλή πασαν και τους υιούς του. Η λεπτομερής εκθεσις ουχί βεβαίως πάντων των τσιφλικιών του οίκου του Αλή, άλλ’ όσων εξ αυτών ήτο κύριος ό δευτερότοκος υιός του Βελή πασάς, υπάρχει εις κατάστιχον άχρονολόγητον, άνέκδοτον μέχρι τούδε, του Αρχείου Αλή πάσα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης Αθηνών, (φάκελος 23, εγγραφον 79/37/320). Τούτο αποτελείται από 6 φύλλα χάρτου συνερ­ ραμμένα διαστάσεων 32, 7 Χ 22,6, εκ των οποίων το 1ον, 5ον και 6ον άγραφα, το δε 2ον, 3ον και 4ον ( r+ V) γεγραμμένα. Εις τούτο, εκτός του τοπωνυμίου εξ ού λαμβάνει το όνομα το τσιφλί­ κιον, καταγράφονται ο αριθμός των ζευγαριών εξ ών αποτελείται έκαστον τσιφλίκιον, το εις γρόσια εϊσπραττόμενον «.«εις μίαν…ευτυχισμένην χρονιάν» ποσόν, ως και άλλοι εκ μαλικιανέδων κλπ. πρόσοδοι του Βελή πασά. Συ­ νολικώς τα εν τω καταστίχφ τσιφλίκια τούτου είναι 147 αποφέροντα ετήσιον 20. Έν Ε. Σκουβαρα , Όλυμπιώτισσα, Αθήναι 1967, σ. 441. Γενικώ­ τερον ιδε Ά ρ α β α ν τ ι ν ο 0, ενθ’ αν., σ. 350 κ.έ. 21. Τσοποτού , ενθ’ άν.. σ. 189. Πρβλ. και Αραβαντινού , ενθ’ άν., σ. 361. 22. Τσοποτού , ενθ’ άν., σ. 207, 212. 23. Αραβαντινού , Ενθ’ αν., σ. 601 – 610. 24. Τσοποτού , ενθ’ αν., σ. 186. εις ανακριβείς ασφαλώς πηγάς στηρί­ ζονται οι Μ. Cavi d Baysun , Ali Pasa Tepedelenli, «Islam Ansiklopedisi» 1 (1950) 347 και Η. Inalcik , Arnawutluk, «Encyclopédie de l Islam» 1 (1960) 677 αναφερόντες περί τα 200 τσιφλίκια. Πρβλ. Σ κ ι ώ τ η, ενθ’ άν., σ. 260 σημ. 5. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια τον Βελή πάσα υιού τον Αλή πασά 143 εισόδημα, μόνον αυτά, 1.950.800 γροσιών. Έξ αύτού του ποσού δύ­ ναται να συναχθή το συμπέρασμα, ότι αι ετήσιαι πρόσοδοι εκ των λοιπών 788 — ή περίπου τόσων — τσιφλικιών του οίκου του Αλή πασά ανήρχοντο εις τα 10.000.000 γροσιών περίπου. Έκ μαλικιανέδων δέ και τίνων άλλων δευτερευούσης σημασίας πηγών εν συνόλω αί ετήσιαι πρόσοδοι του Βελή πασά εφθανον τα 2.532.900 γρόσια, οπότε πλέον των 12 εκατομμυρίων γρο­ σιών συνυπολογιζομένων και των αναλόγου προελεύσεως λοιπών προσό­ δων πρέπει να ήσαν αί συνολικαί εισπράξεις των λοιπών μελών του οίκου του Αλή, μετ’ εκείνων δε του Βελή πρέπει να προσήγγιζον τα 15 εκατομ­ μύρια γροσίων ετησίως. Καίτοι όμως ο Αλή πασάς και οι υιοί του οπωσδή­ ποτε και έξ άλλων πηγών, ως του υπ” αυτών ασκουμένου εμπορίου, θα έκέρ- διζον και αλλά ποσά, νομίζομεν ότι το ανωτέρω εκ 15 περίπου έκ. δεν θα έπέτρεπον αί αντικειμενικοί συνθήκαι τήςπαραγωγής να τοποθετούν καθ’ εκαστον έτος εις τα θησαυροφυλάκια των. Ό Βελής εχρημάτισε πασάς διοικητής διαφόρων σαντζακίων επί 16 συνεχή ετη. Κατ’ αρχάς εγένετο διοικητής του σαντζακίου Τρικάλων από του 1804- 1807, εν συνεχεία του Μορέως από του 1807- 1812, έκ νέου των Τρικάλων από του 1812 – 1819 και τέλος της Ναυπάκτου από του 1819 – 1820. Μολονότι δε την άνοδόν του ώφειλεν εις την δύναμιν του πατρός του, απο­ τελεί και ούτος παράδειγμα ισχυρού ανδρός και μεγάλου γαιοκτήμονος χαρακτηριστικόν των σημειωθεισών τάσεων κατά την έποχήν της δράσεως του εν τη Οθωμανική αυτοκρατορία. την μεγάλην εις τσιφλίκια περιου­ σίαν του ο Βελής, ως και ό πατήρ του, αναμφιβόλως έσχημάτισε σταδιακώς. το κατάστιχον, ως και ανωτέρω εγράφη, είναι αχρονολόγητον και δεν δυνάμεθα να γνωρίζωμεν, αν ηγόρασε και αλλά βραδύτερον προς τα εν αύτώ καταγεγραμμένα τσιφλίκια. Νομίζομεν όμως ότι το κατάστιχον είναι των τελευταίων ετών της δράσεως του, οτε ήτο διοικητής του σαντζακίου Τρι­ κάλων με εδραν την Λάρισαν,25 εις τα εδάφη της οποίας (βιλαέτιον ή καζαν Λαρίσης) εύρίσκοντο και 65 έκ των 147 τσιφλικιών του με περισσοτέρας του ήμίσεος των εισπραττομένων υπ’ αύτού εις γρόσια προσόδων. Προ της εκδόσεως κατωτέρω του λίαν ενδιαφέροντος τούτου κατάστι­ χου καταγραφής των τσιφλικιών και μαλικιανέδων και των έξ αυτών προ­ σόδων του Βελή πασά απαραίτητος είναι ή διευκρίνισις μερικών βασικών εννοιών, ως τσιφλίκιον, ζευγάριον, κιλόν. 25. το σαντζάκιον των Τρικάλων από της ιδρύσεως του ώνομάσθη ούτως έκ της πρωτευούσης αυτού και έδρας του διοικητού του· κατά τα τέλη του 18 αιώνος και τάς άρχος του 19 φαίνεται ομως, επειδή ή Λάρισα (Yeni Sehir) κατωκείτο υπό πυκνού τουρκικού πληθυσμού και πολλών πλουσίων μπέηδων, ο πασάς διοικητής του σαντζακίου διέμενεν έν αύτη- ίδέ σχετικώς Ι. Α. Λ ε ο ν ά ρ δ ο υ, Νεο­ τάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία, έν Πέστη της Ουγγαρίας, 1836, σ. 67. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 144 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου Περί των τσιφλικιών, πλην δσων ελέχθησαν ανωτέρω διά τον τρόπον συγκροτήσεως των και την νομικήν υπόστασιν αυτών, χρήσιμα είναι, ιδία περί την εκτασιν εκάστου, και ταύτα : Κατά τους πρώτους αιώνας της ακμής του τιμαριωτικού συστήματος ό όρος τσιφλίκιον εχρησιμοποιήθη διά να υποδήλωση κτήμα επιφανείας 60 ή 80 μέχρι 150 dönüm (εν dönüm περί τα 1000 τετραγωνικά μέτρα) ποικίλλον αναλόγως της γονιμότητος του εδάφους. Το τσιφλίκιον ήτο η αγροτική μονάς πάσης φύσεως γαιών (miri, vaqf, mülk, mälikäne). Κατά τον 18 και 19 αι. όμως έπαυσε να αποτελή μονάδα επιφανείας γαιών και σημαίνει απλώς μεγάλην προσωπικήν ιδιοκτη­ σίαν ακαθορίστου εκτάσεως.2 ‘· Ως τσιφλίκιον δύνανται να ορισθούν ιδιόκτητοι γαίαι συγκροτούμεναι εκ μεγαλυτέρου ή μικρότερου αριθμού ζευγαριών γης και ευρισκόμενοι εις την περιοχήν ενός χωρίου, εκ του οποίου το τσιφλίκιον λαμβάνει και το δνομά του. Σπάνιαι πρέπει να θεωρηθούν περιπτώσεις τσιφλικιών, τα οποία φέρουν το όνομα απλής τοποθεσίας, διότι και αν ακόμη δεν δυνάμεθα να ταυτίσωμεν το όνομα τσιφλικιού προς τίνος χωρίου, δεν αποκλείεται τούτο να ανήκη εις τα έρημωθέντα και λησμονηθέντα χωρία. Εκτός αν αί γαίαι αί συγκροτουσαι το τσιφλίκιον ήσαν λειβάδια, οπότε δικαιολογείται πλήρως να είναι γνωστόν εκ της τοποθεσίας, εις ην κείνται ταύτα. Χωρίς να αποκλείεται εις χωρίον-τσιφλίκιον να ύπήρχον και άλλης η άλλων κα­ τηγοριών γαίαι, εκ των τσιφλικιών του κατάστιχου μας, πιστεύομεν, αν όχι όλα διά τους ανωτέρω εκτεθέντας λόγους, αλλ’ οπωσδήποτε τα πλείστα τούτων ήσαν ολόκληρα χωρία.27 Έπί του προκειμένου διδακτικά είναι τα οσα λέγει ό Γ.Ν. Χατζιδάκις : «Έν τω Αρχείω της Ιστορικής και Εθνολο­ γικής Εταιρείας ευρίσκεται εγγραφον πιθανώς του έτους 1763, έν ώ αναγι­ νώσκεται ότι οΠαναγιώτης Μπενάκις και ουιός αυού Λιμπεράκις έν Κα­ λάμαις ηγόρασαν παρά της Αϊσέ χανούμ και της αδελφής αυτής Φατιμέ χανούμ «το χωρίον Αζιζαγά 30 σχεδόν ζευγαριών» και το χωρίον Κουρτ­ ζαούση 9 ζευγαριών» και «το χωρίον Βεϊζαγά οκτώ» κλπ».28 26. Η. Inalcik , Ciftlik, «Encyclopédie de 1′ Islam» 2 (1965) 33. Πρβλ. και Μ. Β e 1 i n , Étude sur la propriété foncière en pays musulman, et spé- cialement en Turquie (rite hanéfite), Paris 1862, σ. 245. 27. Πρβλ. όσα λέγονται, έξ άλλης πλευράς εξεταζομένου του θέματος, υπό του Τσοποτού , ενθ* αν., σ. 186. Εσφαλμένως όμως, ως νομίζομεν, υποστη­ ρίζεται υπό τούτου ότι τουλάχιστον 32 έκ των 184 τσιφλικιών του οίκου του Αλή, κειμένων εις την έλληνικήν κατά τάς αρχάς του 20 αιώνος Θεσσαλίαν, δεν ήσαν ολόκληρα χωρία. Έν τω ημετέρω καταστίχω ό Νεζερός 40 ζευγαριών, Κοσκινά 15, Χαλαμπρέσι 30 ομοιάζουν να είναι ολόκληρα χωρία – τσιφλίκια. Εσφαλμένα και οσα έν σ. 259 περί του χωρίου Νεμπιγλέρ. 28. Γ. Ν. Χ α τ ζ ι δ ά κ ι, Φιλολογικών συζητήσεων μέρος Β’, «Αθηνά» 13 (.1901) 280. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Τα τσιφλίκια του Βέλη πάσα υιού τον Αλή πασά 145 Έκ του εγγράφου τούτου δηλαδή προκύπτει οτι ακόμη και τσιφλίκιον μόλις 8 ή 9 ζευγαριών έκάλυπτε τάς γαίας ολοκλήρου χωρίου. Αδιστάκτως δε δυνάμεθα να υποστηρίξωμεν, και αν ακόμη, ως εν τω καταστίχω, άναφέ- ρωνται τσιφλίκια και όλιγωτέρων ζευγαριών, οτι δεν είναι άπίθανον ταύτα να άπετέλουν το σύνολον των γαιών ενός μικρού χωρίου. Δια την περαιτέρω κατανόησιν της εννοίας του τσιφλικιού απαραίτητα είναι και οσα εν συνεχεία θα λεχθούν περί του ζευγαριού, το όποιον ουδέ­ ποτε έθεωρήθη σταθερά εκτασις καλλιεργησίμου γης. Και ημάς απησχό­ λησεν, ως άλλους κατά το παρελθόν, εάν τούτο ήτο εκτασις γης δυναμένη να αρωθή υπό ζεύγους βοών εν μια ημέρα ή έν ενί ετει. εις την πρώτην πε­ ρίπτωσιν το ζευγάριον θα ήτο εκτασις γης ενός, δύο ή, επί συνεχών και εύ­ κολων εις την άροσιν αγρών, κάπως περισσοτέρων στρεμμάτων, εις δε την δευτέραν πολλών δεκάδων στρεμμάτων, ως πειστικώτατα υπεστήριξε και ό Γ.Ν. Χατζιδάκις.29 εις την άποδοχήν των απόψεων τούτου ήχθημεν και μετά προσεκτικήν μελέτην των αριθμών του εκδιδομένου ενταύθα κατά­ στιχου : Έκ των έν αύτω 3.370 ζευγαριών ό Βελή πασάς εισέπραττεν 1.950.800 γροσιών. Ο ιδιοκτήτης του τσιφλικιού, ό ciftlik sâhibi, από τον ζευγίτην (cifciye), απήτει από του 1/4 μέχρι του 1/2 του ακαθαρίστου εισοδήματος της γης. Η τιμή του σίτου εις την αρχήν του κατάστιχου καθορίζεται εις 5 γρόσια ανά κιλόν (1 κιλόν 20 οκάδες), όχι ανά οκάν, ως θα δείξωμεν κατωτέρω. Εάν εκείνην την εποχήν η μέση κατά στρέμμα απόδοσις του σίτου ήτο 100 οκάδων, τότε και ή έκτασις εκάστου ζευγαριού θα ήτο—αναλόγως και της γονιμότητος του εδάφους—ολιγωτέ­ ρων ή περισσοτέρων δεκάδων στρεμμάτων, αγροτική δηλαδή μονάς ως κατά τους παλαιοτέρους αιώνας ελαμβάνετο υπό των Οθωμανών το τσι­ φλίκιον (ciftlik- εξ άλλου cift = ζεύγος). Περισσότερον ωλοκληρωμένην αντίληψιν της εννοίας του ζευγαριού — ουχί πλέον εξ επόψεως εκτάσεως — σχηματίζομεν και έκ των έξης : Ζευγάριον είναι ή εις τους ζευγίτας «παρα­ διδομένη έκτασις γης μετά των αναγκαίων οικημάτων προς οίκησιν του γεωργού, των κτηνών τούτου και αποθήκευσιν του άχυρου», την οποίαν έκτασιν ούτοι «εκαλλιέργουν με ζεύγος βοών αροτήρων ή με ζεύγος αρό­ τρων30 . Άθροισμα ζευγαριών εν τινι χωρίω συνεκρότει το τσιφλίκιον. Έφ’ ό­ σον δε τούτο απετελείτο έκ πολλών ζευγαριών τα εν τινι περιοχή του χω­ ρίου ζευγάρια άπετέλουν τον τουρκιστί λεγόμενον αλιακάν aläqa- τσιφλι­ κομερίδιον, ζευγηλατείον), ό όποιος δηλαδή ήτο ύποδιαίρεσις του τσιφλικίου 29. Χ α τ ζ ι δ ά κ ι, ενθ’ αν., σ. 278 – 281. Πρβλ. Δ. Α. Πετροπού ­ λ ο υ, Συμβολή εις την ερευναν των λαϊκών μέτρων και σταθμών, «Έπετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου» 7 (1953) 91. 30. Τ σ ο π ο τ ο ύ, ενθ’ αν., σ. 125 – 6. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 146 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου εξυπηρετούσα προφανώς σκοπούς καλυτέρας επιστασίας.31 Το εν τω παρά την Λάρισαν χωρίω Νεμπιγλέρ εκ 5032 ζευγαριών τσιφλίκιον διη- ρεΐτο εις τρεις άλιακάδες.33 Επομένως αλλά μικρότερα θα είχον δύο, ενώ ασφαλώς τα εξ ελαχίστων ζευγαριών δεν θα έχωρίζοντο εις άλιακάδες. Ό διοριζόμενος υπό του ιδιοκτήτου ως επιστάτης του τσιφλικιού ωνο­ μάζετο σούμπασης (su-bagï). οι «σουμπασάδες» ήσαν συνήθως άθλια πρό­ σωπα επιχειρούντα να πλουτήσουν εις βάρος του κυρίου των πρωτίστως, τον οποίον έκλεπτον, και του ραγιά, τον όποιον έξεμεταλλεύοντο και κα­ τεπίεζον.31 Εκ τίνος όχι και τόσον σαφούς μνείας ανεκδότου εγγράφου νομίζομεν ότι δύναται να συναχθή οτι επί των αλιακάδων ησκείτο ιδιαι­ τέρα επιστασία υπό προσώπου καλουμένου άλιακά κεχαγιά (επιστάτου του αλιακά) 35 . εις την πρώτην φράσιν του κατάστιχου σημειούται ή πιθανή τιμή πωλήσεως του σίτου προς 5 γρόσια, χωρίς να καθορίζεται ή μονάς μετρή­ σεως αύτού. Κατ’ έκείνην την έποχήν τα σιτηρά έμετρωντο ή δια του κι­ λού (τουρκ. kïle),36 μονάδος χωρητικότητος, ή δια της οκάς (τουρκ. oqqa), μονάδος βάρους. Η ευρεσις της τότε τιμής του σίτου και εις άλλας πηγάς μας επιτρέπει να συμπεράνωμεν ότι πρόκειται περί του κιλού ενταύθα. Ιδού π.χ. φράσις δια την τιμήν σίτου προερχομένου έξ Οδησσού το 1811: «από την Οδέσσαν, ερχόμενον σιτάρι πωλείται προς 5 γρόσια το κοιλόν»37 . Το κιλόν «αντιστοιχούν γενικώς προς 20 – 24 όκάδας, αναλόγως του μετρου­ μένου είδους»38 , επί της μετρήσεως του σίτου αντιπροσωπεύει 20 όκάδας (1 οκά = 1282 γραμμάρια), ήτοι 25,65 χιλιόγραμμα.38 Και δύο τελευταίας παρατηρήσεις : Έκ της συγκρίσεως του ημετέρου 31. Τσοποτού , ενθ’ αν., σ. 126. 32. Ό αριθμός έν τω ήμετέρω καταστίχφ· ίδέ κατωτέρω. 33. Τ σ ο π ο τ ο C, ενθ’ αν., σ. 188 σημ. 2. 34. Τ σ ο π ο τ ο β, ενθ’ αν., σ. 122 – 125. 35. Έν Α ρ χ ε ί ο ν Ά λ ή πασ ά Γενναδείο υ Βιβλιοθή ­ κης, φάκ. 23, εγγρ. 769, της 14 Μαΐου 1819. 36. Έκ της αραβικής προελεύσεως τουρκικής λέξεως kîle και το κιλόν, το όποιον εγράφετο κατά παρετυμολογίαν εκ του κοίλον με οι. 37. Ά. Παπαδοπούλου-Κεραμέως , Κων. Καρατζά, Εφημερί­ δες έν Ε. Hurmuzaki, Documente privitoare la Istoria Românilor, τ. XIII, Bucuresti 1909, σ. 154. 38. Πετροπούλου , ενθ’ αν., σ. 62. 39. J. Κ â 1 d y – Ν a g y, Two Sultanic hâss estates in Hungary during the XVIth and XVIIth centuries, «Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae» 13 (1961) 35. Kai μέχρις εσχάτων oi γεωργοί εμέτρων τον σίτον με το έξ 20 οκάδων κιλόν. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού τα τσιφλίκια τον Βέλη πασά υιού του Αλή πασά 147 κατάστιχου προς το σημείωμα Φιλητά και εξ όσων επάγεται ό Τσοποτός 40 προκύπτει ότι εις τα αυτά βιλαέτια (καζάδες), ένθα τα τσιφλίκια του Βελή, υπήρχον και τσιφλίκια του πατρός του ή ίσως και του αδελφού του Μου­ χτάρ. και ή δευτέρα : Όσον πυκνότερος είναι ο τουρκικός πληθυσμός η μεγάλη η τουρκική ιδιοκτησία, ως εις την περιφέρειαν Λαρίσης, τόσον και τα τουρκικά τοπωνύμια είναι περισσότερον συχνά. Κατωτέρω εκδίδομεν το κατάστιχον καταγραφής των τσιφλικιών και μαλικιανέδων, ως και των εξ αυτών προερχομένων ετησίων προσόδων του Βελή πασά, τηρούντες την όρθογραφίαν του κειμένου. Περιωρίσθημεν, όπου τούτο δεν ετηρείτο, να γράψωμεν δια κεφαλαίου το πρώτον γράμμα των κυρίων ονομάτων. εις τάς σημειώσεις κατεβλήθη προσπάθεια να ερ­ μηνευθούν αί εν τω καταστίχω τουρκικαί λέξεις και παρετέθησαν οσα εκ των ονομάτων των τσιφλικιών παραδίδουν ο Αραβαντινός και Τσοποτός υπό οπωσδήποτε αισθητώς διάφορον του κατάστιχου μορφήν. 40. Τ σ ο π ο τ ο ύ, ενθ άν., σ. 186 Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 148 Ιωάννου Γ. Γ’ιαννοπούλου Αρχείον Αλή πασά Γενναδείου Βιβλιοθήκης, φάκ. 23, εγγρ. 79/37/320. [φ. 2r] Καταγραφή του ιρατιού όλου του Βελή πασιά από τζεφληκιά του μαλκιανέδες του και καθ’ έξης, όπου εις μίαν ανάλογον και ευτυχεισμέ­ νην χρονιάν, να πουληθή το σιτάρη προς πέντε γρόσσια πόσο ημπορεί να γένη. Ζευγάρια “Οσο εις το βηλαγέτη Λάρισσας 40 ή Αβαρνίτζα 2 , ήτοι ή δύω Πούρλιες . γρ. 20.000 27Έγανι 3 » 15.000 100 Πυργιωτος » 50.000 38 Πουλιάνα4 » 15.000 40 Καριά, ήτοι Κοί κοΐ » 15.000 40 Νεζερός, ήτοι Γκιολιόβα » 15.000 40 Σκαμνιά » 15.000 13 Μουχτερέμη 5 .. . με τον κησλά6 . . » 6.500 17 Λασποχώρη 7 » » 8.500 11 Μπέϊ 8 » » 5.000 .. Ντογουσλάρι » » 2.000 31 Κασάπαλη με τον μύλον . » » 22.000 38 Καραλάρι » » 15.000 14 Τζούξανι, ήτοι Μποζγούτζ » » 8.000 39 Δέσιανι με Βαθύρεμα, ήτοι Μπουγιούκ- κοϊ [με τον μύλον και κησλά]8α .. . » 25.000 1. îrâd· πρόσοδος, εισόδημα. 2. Σβαρνίτσα· Αραβαντινού , ενθ’ αν., σ. 605 (εις το έξης Αρ.). Τσοποτού , ενθ’ άν., σ. 256 (εις το έξης Τσ.). 3. Αίγανη· Τσ. 255. 4. Πολιάνα· Άρ. 605. Τσ. 254. 5. Νυχτερέμι ή -η· Άρ. 605. Τσ. 255. 6. qïsla η qïslaq· χειμάδιον ήτοι πεδιάς ή κοιλάς ουχί ψυχρά, ένθα βόσκουν τα ποίμνια κατά τον χειμώνα (Χ λ ω ρ ο ύ, τ. 2, σ. 1346), «χειμαδιό». 7. Λασποχωρι· Άρ. 605. Τσ. 255. 8. Μπέη τζεφλίκι- Άρ. 605. Τσ. 257. 8α. Εντός όρθιων αγκυλών ετέθησαν λέξεις δι’ ομοιωματικών ύποδηλούμεναι έν τω καταστίχω. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια τον Βελή πασά υιού του Αλη πασά 149 39 Πλασια και Ορμάνι, ήτοι Τζελτικτζή 9 [με τον μύλον και κησλά] » 24.000 10 Καστρί, ήτοι Κέσριτζα [με τον κησλά] » 6.500 9 Νιάματα, ήτοι Σιρκενλί » 6.000 19 Χαντζόμπασι10 » 8.500 10 Γιαχγιαλάρι11 » 5.500 60 Γκερλί » 40.000 8 Κιομπόμπασι12 [με τον κησλά] .. . » 5.000 10 Σαρατζλάρι » » 5.000 6 Κουτζούκ Χαλτζόμπασι13 » 3.500 20 Μπουγιούκ Χαλτζόμπασι u » 7.500 4 Μπεστζιλέρι15 » 2.000 36 Σουγιουτλί » 15.000 29 Ίσαρλίκη » 17.500 ‘ 27 Σοφόμπαση » 20.000 35 Χαντζή Μουσταφαλάρι » 20.000 10 Κοτζμπασάνι16 » 4.000 50 Ινεμπεγλέρη 17 » 27.500 10 Τζουμερτλή18 » 6.000 30 Ουμερλώρη 19 » 17.000 17 Κουτζόχοιρος20 » 7.000 921 γρ. 484.500 [ φ . 2ν ] 921 ή όπισθεν σούμμα γρ. 484.500 25 Σεϊτ Κήρ » 15.000 9. δεν μνημονεύεται ούτε υπό του Αραβαντινού ούτε υπό του Τσοποτού. 10. Χαντζόμπεη· Άρ. 605. Χατσόμπασι· Τσ. 258. 11. Γιαχαλάρ· Τσ. 257. 12. Καπόμπαση· Άρ. 605. Κεπόμπαση- Τσ. 256. 13. Κουτζούκου, Χαντζόμπεη· Άρ. 605. Κουτσούκ Χαντσόμπαση· Τσ. 257. 14. Μπουγιούκ Χαντζόμπεη· Άρ. 605. Τσ. 257. 15. Μπεσιζλέρ· Άρ. 605. Μπεσιζέρ· Τσ. 257. 16. Κουζαμπασάκι· Άρ. 605. Κοσμπασάνη- Τσ. 255. 17. Νεμπιγλέρ· Τσ. 255. 18· Τζουμερτζή- Άρ. 605. Τσ. 255. 19. Ίμερλέρ· Άρ. 605. 20. Κουτζόχερος- Άρ. 605. Κουτσόχειρον Τσ. 255, Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 150 Ιωάννου Γ. Γιαννόπουλου 25 Ακ Σαράγι » 12.000 12 Δένδρα, ήτοι Κούρου Τζερπεσί … . » 7.500 10 Όκτζιλάρι . με τους μύλους και κησλά » 6.000 37 Αμάρι, ήτοι Ότατζιλάρι .»..». . » 18.000 35 Μουσαλάρι21 »..». . » 25.000 29 Βλοχός, ήτοι Κησικλή. .»..». . » 18.500 15 Κοσκηνάς » 11.000 117 Ματαράγκα με Ράκοβα » 75.000 28 Μερίχοβον » 20.000 76 Παραπράστανι22 με :ι : εις το Χηκήμ Βελέση » 65.000 83 Μεζντάνι με τους μύλους . » 60.000 115 Καλύβια » » 80.000 25 Παλιοχώρι » 15.000 48 Μαυρομάτι » » 35.000 8 Κάπα » 5.000 35 Μαγουλίτζα » » 20.000 45 Μαγούλα » 27.500 34 Κρανιά και Λικοβιάνη23 » 22.500 25 Ριζάβα » 14.000 60 Καλιφώνι με Καρδίτζας ζευγάρια με τους μύλους και τον κησλά » 27.500 18 Κουβανάτες » 8.000 30 Βελέσ Παζάρ 24 » 12.500 30 Παλιούρι » 10.000 30 Λουτρός25 » 12.500 30 Χαλαμπρέσι26 » 10.000 13 Χαβαλαλί27 » 5.000 26 Τζαμάσι » 11.000 95 Καραλάρι . » 40.000 16 Μπαλαμπανλί » 10.000 2096 γρ. 1. 183.000 21. δεν μνημονεύεται από τους Αραβαντινόν και Τσοποτόν. 22. Παραπρασιανή· Άρ. 605. Παραπράσταινη· Τσ. 255. 23. Λικόβιανη, Κρανιά· Άρ. 605. Κρανιά’ Τσ. 254-5. 24. Βαλέσι· Άρ. 605. Βελέσι Τσ. 255. 25. Λούστρος· Άρ. 605. Λουτρός· Τσ. 255. 26. Καλαμπρέζν Άρ. 605. Χαλαμπρέζι· Τσ. 255, 27. Καβαχάλν Άρ. 605. Τσ, 257, Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Τα τσιφλίκια τον Βελή πασά υιού τον Αλή πασά 151 Εις το βηλαέτη Τρικκάλων 16 Καλογριανά γρ. 12.000 8 Νομή » 4.500 28 Γλύνος28 » 26.000 28 Πατουλιά με τον μύλον . . » 34.000 30 Μπουχούνιστα » 25.000 1 Ροξώρι » 200 15 Γάβροβον » 6.000 14 Φλαμπουρέας29 » 4.500 140 γρ. 112.200 [φ. 3r] 2096 Μεταφορά της αντίκρυς σούμμας γρ. 1.183.000 140 ομοίως και της ετέρας των τρικκαλινών χωρίων γρ. 112.200 29 Πιτζούνια30 » 8.000 29 Αρναούτ Τζιούκα31 » 7.000 53 Μηγηρίτζα32 » 35.000 251 γρ. 162.200 Εις τό βηλαέτη Τζιαταλτζές 33 34 Ζιμιτλί34 μέ τους μύλους. . γρ. 30.000 43 Βελεσιότης35 » 27.500 37 Αγόργιανη » 20.000 .. Τζέρνη36 » 600 1 Λεύκα » 500 25 Ντερβέν Φούρκα37 » 8.000 140 γρ. 86.600 28. Γλήνα· Άρ . 605. Γλήνος· Τσ. 254. 29. Φλημπουρόση· Άρ . 604. Φλαμπορέοι Τσ. 254. 30. Πενεζιούνια· Άρ. 604. Τσ. 256. 31. Άρναούτ Τζιόκκα- Άρ. 604. Άρναούτ Τσούκα- Τσ. 256. 32. Μαγρίτζα- Άρ. 604. Τσ. 254. 33. Çatalga- Φάρσαλα. 34. Σεμετλί. Άρ . 606. Σεμικλή· Τσ. 255. 35. Βελιονότες- Άρ. 606. Βελνσιότες· Τσ. 255. 36. Τζορνί· Άρ. 606. Τσουρνί· Τσ. 256. 37. Δερβένι, Φούρκα- Άρ . 606· Δερβέν Φούρκα Τσ. 256. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 152 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου Εις το βηλαέτη Αρμυρού 30 Χαμάκου 38 . . . . μέ τον κησλά . . γρ. 14.000 .. Άγιος Θεώδωρος και Κουρκουλέντρη 3!) [με τον κησλά] » 2.000 8 Καρατζάνταγλι » 2.500 2 Κουφάλι40 » 1.500 6 Καραμάνι » 2.000 22 Τζεγκέλι μέ τον κησλά . . » 12.500 20 Κενούριο » » 7.500 27 Ακ Κητζηλί41 » » 10.000 115 γρ. 52.000 Εις το βηλαέτη Βελεστίνου 8 Τζηρατζή42 … . [με τον κησλά] . . γρ. 4.500 8 Πεσριεφλί43 » » 7.000 30 Αγεώργης » » 20.000 12 Κάπερνα » » 7.000 9 Τζιολτελέρη 44 » » 7.500 67 46.000 Εις το βηλαέτη Δουμενίκου 6 Δαμασούλι . . . . μέ τον κησλά . . 4.000 Εις το βηλαέτη Ελασσώνος 5 Γκριτζόβαλι . . . μέ τον κησλά . . γρ. 3.500 13 Αμούρι » » 7.500 17 Πρητόρι » » 8.500 12 Συκιά . » 7.000 10 Κονιατζή45 » 5.000 50 Κοκκινοπιλος 45α » 20.000 30 Βρόντος » 12.500 6 Κουντοριότησα » 4.500 143 γρ. 68.500 38. Χομάκου· Άρ. 606. Τσ. 256. 39. Αγ. Θεόδωρος, Κουρκουλάντρι· Άρ . 606. Τσ. 256. 40. Κουφάλι· Άρ . 606· Κουρφάλι Τσ. 256. 41. Άκ Κητζηλί· Άρ. 606. Άκετσι· Τσ. 256. 42. Τζιρατζί· Άρ . 606. Σεραντζί’ Τσ. 256. 43. Πεσριεφλί Άρ . 606. Περσουφλί- Τσ. 256. 44. Τζιολτελέρι- Άρ. 606. Τσολτιλέρ- Τσ. 256. 45. Κονταξί- Άρ . 606. 45α · Κοκκινοπουλός· Άρ. 606, Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Τα τσιφλίκια τον Βέλη πασά υιού του Αλή πασά 153 ΕΙς το βηλαγέτη Πλαταμώνος 29 Μαλαθριά . . . . με τον κησλά . . 13.000 2847 γρ.1.615.300 [ φ . 3ν ] 2847 ή όπισθεν σουμμα του εις Τρίκκαλα σαντζιάκη τζηφλικιων γρ. 1.615.300 Εις το βηλαέτη Βέρροιας 12 Κύτρος . . . . με σκάλα και κησλά . γρ. 8.500 9 Παλιάνη . » 4.500 16 Λευθεροχώρη » » 14.500 2’Αλάμπουρι [με κησλά] και βάλτον . . » 4.000 58 Μενλήκι m » 30.000 97 γρ. 61.500 εις το βιλαγέτι Φλόρηνας 60 Ρόσνια47 γρ. 27.500 17 Βακούφ κιοΐ » 5.000 6 Βοστηράνι » 2.000 83 γρ. 34.500 Eις το βηλαέτη Ταλαντίου 48 32 Λειβανάτες γρ. 38.000 11 Μούλκια » 11.500 11 Σκεντέραγα » 11.000 12 Καλαπόδι » 14.000 12 Ζιέλη » 15.000 10 Βάλτεσι49 » 12.000 8 Μπογδάνου » 5.500 11 Μπέλεσι » 8.000 8 Ταχταλί » 9.000 4 Ανεμόρεμα » 2.500 10 Σφάκα » 9.000 1 Προσκυνά » 750 1Αρκίτζα5 0 » 1.000 46. Μενελίκι· Άρ. 606. 47. Ρόσσια- Ά ρ. 607. 48. Αταλάντη. 49. Βάλταση· Άρ. 609. 50. Ωρκίτζα· Άρ. 609, Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 154 Ιωάννου Γ. Γιαννοπούλου 1 Λόγκου51 » 750 5 Κασαπά52 » 4.000 137 142.000 εις το βηλαγέτη Λειβαδιάς 20 Σκριπού 10.000 εις το βηλαέτη Μολοντρίνου 53 11 Μαραζια γρ. 5.000 4 Τριζόνια » 1.500 8 Σηργούλα5 1 » 2.000 8 Κήσελη » 2.000 4 Βήδαβι » 750 20 Βητηρνίτζα5 5 » 7.500 55 γρ. 18.750 ΕΙς το βηλαγέτη Απόκουρο 56 29 Χρυσοβίτζα γρ. 11.000 10 Αβαρίκος » 4.500 4 Ζευγαράκη » 1.750 5 Ντοσιούλα5 7 » 1.500 48 γρ. 18.750 3287 γρ.1.90θ7800 [φ. 4r] 3287 Μεταφορά της αντίκρος σούμμας γρ. 1.900.800 51. Λόγγος· Άρ . 609. 52. Κασαμπας- Άρ . 609. 53. Κωμόπολις εις το ΝΑ τμήμα της επαρχίας Δωρίδος, ένθα κατά την Τουρ­ κοκρατίαν και το ομώνυμον βιλαέτιον (καζας)· ίδέ Γιαννοπούλου , Ενθ’ αν., σ. 107-108. 54. Σαργούλα- Άρ . 609. 55. Βετρινίτζα· Άρ. 609. 56. Βιλαέτιον (καζας) του σαντζακίου Ναυπάκτου, ΒΑ της Τριχωνίδος λίμνης· Γιαννοπούλου , ενθ’ αν., σ. 99 -100. 57. Ντισιούλα- Άρ. 608. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 65 Ta τσιφλίκια του Βελή πασά υιού του Αλή πασά 155 ΕΙς το βηλαέτη Άρτας Κεραμάτες 58 Κουτζούς Κυρνικολό αυτά εγένοντο πάντοτε Τζιαπραζλί ίλτιζάμη58 δια γρ 40.000 Παρασκευή Κολομόδια Είς το βηλαέτη Ιωαννίνων 12 Καρδικάκη 59 ι και αυτά εγένοντο παν­ ό Κατζικα τότε ίλτιζάμη δια 10.000 18 3370 Ζευγάρια., οπού γίνεται ολο το ιράτι των τζεφλικιών γρ. 1.950.800 οι ακόλουθοι μαλκιανέδες 6υ : Κριτζίν μουκατασί-61 όσα πιάνι το ετράφι62 Αρμυρού μαζή με τους κησλάδες . . . .γρ . 43.000 το Τατάρι εις τα Φάρσσαλα 4.500 τα Μπουτζάκια εις Τύρναβον 9.000 ο Σηρβοτής Γκηλαύθι και Πασχαλιάρη . . 9.000 τα Δαγλάρια … . 3.000 12500 Δια το Ζάρκου και Τζιγώτη τόσα μας έδωνε ό Αλή πα­ σιάς και αν γένη ζάπτι63 πιάνει γρ. 25.500 58. Καραμάτες· Αρ. 601. 58α. iltizâm· άνάληψις εργολαβικός της μισθώσεως δημοσίων προσόδων, ως της δεκάτης κλπ. 59. Γαρδικάκι· Αρ. 602. 60. Ιδέ ανωτέρω σ. 137. 61. Ή ονομασία δεικνύει, ότι ήτο μουκατάς, ο οποίος μετέπεσεν εις τους μαλικιανέδες· ιδέ ανωτέρω σ. 137. 62- etrâf· τα πέριξ, περίχωρα, περιοχή. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 156 Ιωάννου Γ. Γιαννόπουλου 5.000 δια Βοϊβόντα καί Κρητζήνι ομοίως και δια αυτά αν γε­ νούν ζάπτι πιάνουν. . . . 15.000 Ή Ζαγορά κέσμη64 7.500 Το Βουνέση εις τ’ Άγραφα .. . 1.200 49.200 117.700 Κατεβαίνουν δι’ οσα περνούν οί μουστερήκοι­ δες 65 δια τον χησέν65α τους κατά το χρονι­ κό ν μπεντέλι ιλτιζάμη6β 14.300 103.400 Τζηρατζίχασι μουκατασί, οσα από χασιλά­ τια67 και λοιπά 12.500 και τα κέσμια από τα χωριά Καρπενησίου και Κραβάρου 5.000 17.500 Καλαμπάκα μουκατασί, το κέσμη Καλαμπάκας 11.000 το Λιόπρασσο .. . 1.000 ό Νεζερος 4.500 16.500 Κατερίνης μουκατασί, ή Ράψανι, ό Πυργιοτος καί το Μουχτερέμη 27.000 Καλιφώνι μουκατασί 2.000 Αντέτ Άγαμ μουκατασί 250.000 Ταχταλί μουκατασί .. . 38.000 454.400 2.405.200 63. zabt· έξουσιάζειν, κυριεύειν, κατέχειν. «και αν γένη ζάπτι»· και αν πε­ ριέλθη εις την κατοχήν μας. 64. qïsm ίί qïsïm ή qïsmî· μέρος, μερίς, τμήμα. 65. müsterik· ό συμμετέχων, συμμέτοχος, συγκύριος· müsterek· κοινός, συνε­ ταιρικός. 65α. hisse’ μερίδιον, αναλογία. 66. bedel-i iltizânr ποσόν χρηματικόν καταβαλλόμενον εις το Όθωμανικόν κράτος εις αντάλλαγμα αναλήψεως εργολαβικώς της μισθώσεως δημοσίων προσό­ δων, ως της δεκάτης κλπ. δι* εν έτος (πρβλ. «χρονικόν»). την φράσιν αντιλαμβα­ νόμεθα ως έξης : Τα 14.300 γρόσια εκπίπτονται, διότι λαμβάνουν ταύτα, ως ανα­ λογούντα εις αυτούς, οι λοιποί μετά του Βελή συνεταιρικώς αναλαβόντες παρά του δημοσίου αντί ώρισμένου ποσού ετησίως την έκμετάλλευσιν συμφωνηθεισων δημο­ σίων προσόδων. 67. hâsilât πλ· του hâsil· προϊόν, είσπραξις, πρόσοδος. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Ta τσιφλίκια του Βελή πάσα υιού του Αλή πασά 157 [φ. 4ν] ή όπισθεν σούμμα από νίκια εις Τούρναβον 12 εργαστήρια . .γρ. 2.200 16 οσπήτια … . 1.300 από σκαμνιές . . 500 από νίκη χανιού, ό γιουμπρουκτζής 6 8 και οι σαράφοιδες 6 9 εις την Λάρισσαν 1.500 από άγαλίκη 7 0 Μαλαντρίνου, δια τον μουκατάν και άγαλίκη 71 7.000 δια γεμεκλίκη 72 του ζαπίτη 73 3.000 άποδουγάνα 7 4 4.600 από άρτιρμά 75 χαρατζιού 76 και προβατονομή . 3.500 18.100 Κατεβαίνει το μπετέλι ίλτιζάμη μουκατά . . 2.100 από τερχουντελίκια7 7 το μοναστήρι Κανάλοος 600 το » Κλήμα . . 400 το » Βελεσιου . 200 1.200 68. giimriikçi· τελώνης. 69. sarrâf· άργυραμοιβός, «σαράφης». 70. agalïq· νομίζομεν με την σημασίαν μεγάλου τιμαριωτικού κτήματος (ζιαμε­ τίου), το οποίον όμως την εποχήν του κατάστιχου είχε μισθώσει ό Βελής παρά του δημοσίου, επειδή θα είχε μείνει κενόν. 71. agalïq· με την σημασίαν του οφειλομένου προς τον άγαν δοσίματος, το όποιον οι γεωργοί ωφειλον να καταβάλλουν και όταν αί γαίαι δεν εξουσιάζοντο οπό του άγα (σπαχή). 72. yemek· τρώγείν. yemeklik· δόσιμον δια το φαγητόν, το σιτηρέσιον του ζαμπίτη. 73. zabîf άρχων, αξιωματικός· ό πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής ενός κάζα, ένταύθα του κάζα Μαλανδρίνου· ίδέ και Γιαννόπουλου , 6νθ’ άν., σ. 50. 74. ΐταλ. dogana- τελωνείον. 75. ârtïrma· αύξησις. 76. εις τα ισλαμικά κράτη το barâg ήτο έγγειος φόρος, ενταύθα όμως νομί­ ζομεν ότι είναι ό γνωστός κεφαλικός φόρος ό επιβαλλόμενος επί των μή μουσουλ­ μάνων υπηκόων του Οθωμανικού κράτους, ό ονομαζόμενος gizye ή bas-harâgï ή κοινώς harâg. 77. terhûrr μεσολαβητής. «απ ό τερχουντελίκια»· από μεσολαβήσεις. 2.405.200 5.500 16.000 Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού 158 Ι. Γ. Γιαννοπούλου : Τa τσιφλίκια του Βελή πασά υιού του Αλή πασά από δεκατιές όπου έγένοντο ζάπτι όδεδέν μπερού 78 δια λογαριασμόν μας και επληρώνα­ μεν το καντεμή κέσμη 79 καν μπετέλι ίλτιζάμη. Του Μεζντανιού και Καλυβιών γρ. 30.000 της Παραπράστανης 12.000 τα Καλογριανα 3.500 της Μπαλαμπανλίς 8η Αγόργιανης και Βελε­ σιότων 6.500 του Σείτ Κηριού 4.500 της Δέσιανης 5.000 της Πουλιάνας 3.500 65.000 Κατεβαίνουν τα κέσμια όπου δίδονται δι’ αυτά 15.000 50.000 72.700 2.477.900 Ζευγάρια Είναι και τα ακόλουθα δύω τζεφλί­ κια του χαρεμιού του Βελή πασιά, δηλ. της βαλδές81 του Ζελίμ πει’82: 55 Σούπι, ήτοι Ισουφλί εις τον καζάν της Λάρισσας με τον μύλον … . 35.000 39

39 Ομβριακή εις τον καζάν Τζατάλτζας. 20.000 94 55.000 2.532.900 78. öteden berir από τους παλαιούς χρόνους”. 79. qadenr πους· qadem-i qïsmî· ποδοκόπιον, άλλως ugret-i qademiyé. 80. balabanlï- μεγάλος. Μπαλαμπανλή Αγόριανη· Μεγάλη Αγόριανη. 81. vàlide· μήτηρ. 82. Selìtn bey οίος τοΰ Βελή πασά· ίδέ Α ρ α β α ν τ ι ν ού , ‘ένθ’ av., σ. 268 και 457. Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου

If you enjoyed this post, please consider leaving a comment or subscribing to the RSS feed to have future articles delivered to your feed reader.